CARA Á SUPERMULLER?
Título: A casa xunto ao volcán
Autor: Xosé Ricardo Losada
Editorial: Galaxia
A literatura sempre foi un grande campo de experimentación sociolóxica. Ou nós sempre o cremos así. O conto é que a literatura, sobre todo desde século XX pero xa con precedentes moi claros por exemplo na Modernidade, sempre ofreceu inmensas posibilidades de cara a que a ficción servira como campo onde criticar valores ( ou, simplemente, realidades) sociais e ofrecer alternativas. Entre esas alternativas está a de xogar a propoñer cousas novas, por moi “imaxinativas” ou “fantasiosas” que parezan. E, se non, velaí o mesmo Quixote, as Viaxes de Gulliver, ou un Jules Verne que propoñía cousas novidosas para época e que hoxe son do dominio cotián.
E así, cunha ansia innegábel por experimentar dentro do eido ficticio coa teoría nietzcheana do superhome ( así concebida, mais agora protagonizada por unha muller) naceu esta novela, Unha casa xunto ao volcán, coa que Xosé Ricardo Losada se fixo co Premio Viadutos de Novela 2019. Tentaremos dicir o mínimo posíbel sobre a trama da novela porque resulta fundamental que o lector ou lectora se sorprenda segundo vai pasando páxinas. Mais hai cousas que nos vai ser imposíbel calar. Por exemplo, xa que falamos dun experimento sociolóxico no eido da ficción sobre a teoría nietzcheana do superhome ( que desenvolve en Así falou Zaratrustra), non podemos deixar de dicir que esta comprende tres fases: a de camela (é unha muller a protagonista), a de leoa e a de nena. E un profesor de Filosofía será quen desencadee en Xeila ( a protagonista ) a necesidade de pasar por esas tres fases aproveitando que a súa nai e ela, ourensás, pasan a vivir en Rianxo. Na nosa opinión, coa finalidade coñecerse ben a si mesma e saber cales son as súas capacidades e aquilo que desexa ser na vida, fóra ( ou por enriba ) do camiño que a sociedade lle ten deseñado…Xeila desexa ser ela quen deseñe o seu propio camiño e a iso se vai enfrontar.
Cómpre dicir tamén que hai nesta novela unha evidente crítica ao sistema de ensino vixente. Cousa que non nos estraña nada, porque formamos parte del e sabémoslle as cóxegas. Por exemplo, que é un sistema concebido para facer do alumnado un ser en permanente competencia, consigo mesmo e cos demais, en lugar de ser un sistema que lle aprenda ao alumnado a desenvolver as súas mellores calidades como persoa, antes de nada, e facer delas o fulcro sobre o que tecer o seu futuro na vida. É lóxica esa crítica, consideramos, sobre todo porque sabemos positivamente que o profesorado que opta por esta vía máis humanitaria e lóxica, sempre foi perseguido, incomodado, deostado e anulado (finalmente) porque se considera perigoso e ás veces non se atén completamente aos designios que a “lei” lles ten asignado. Mensaxe: hai que ir polo dereito, cumprir como autómatas e deixarse de calquera outra cousa. Por exemplo, non saben ben onde se meten tod@s aqueles/aquelas que turran pola lectura nos centros de ensino, ningunha lei os ampara e fican á merecede do que queiran dispoñer os inspectores/inpectoras.
No caso Xeila, esta terá que pasar, para facerlle caso a Fedei, ex-profesor de Filosofía, por humillacións realmente terríbeis na primeir parte da novela, que lembra moito O conto da criada de Margaret Atwood. E de aí pasará a todo o contrario, de non ter vontade propia a impoñer a súa vontade como a única válida. E hai que dicir que o autor configurou moi ben a personaxe central en cada caso, e o mesmo tamén na terceira parte. Os diálogos de Xeila son do mellor da novela, unha novela que vai sendo contada por diferentes narradores/narradoras que teñen contacto con ela.
Evidentmente, as tres fases que ten que superar, se Nietzche as concebía para o superhome, aquí, con protagonista feminina, debe ser para a supermuller. A supermuller, ou dito doutra maneira, a muller que emerxa desde que Xeila por fin se coñeza a si mesma e poida xa trazar o seu propio destino. Eis un experimento sociolóxico que fai posíbel a ficción literaria. Mais, sabendo os resultados a que se chega nesta ficción, non deixamos de preguntarnos se non habería un camiño menos espiñento ( por dicilo dalgunha maneira, porque para Xeila foi elección propia e, polo tanto non traumático) para chegar ao autocoñecemento e así rexer o seu propio camiño. Nós, que non somos nada partidarios dos libros de autoaxuda e similares, e este algo diso ten, cremos que non era necesario tal calvario como Xeila tivo que padecer ( coas reservas que antes apuntamos). A poesía, e a propia creación de ficcións, son por exemplo dúas vías alternativas e, na nosa opinión, moi aconsellábeis. Por non falar de que Xeila é unha personaxe de familia acomodada e que pode permitirse ese experimento sabendo que despois vai ser ben acollida, como na mesma novela se di. Porque Xeila, non o dixereramos, é unha adolescente, unha adolescente próxima a cumprir a maioría de idade e, legalmente, unha adolescente que xa se pode emancipar.
Demos anosa opinión porque cremos que esta proposta narrativa está aí para iso, para que cada lector ou lectora chegue ás súas propias conclusión a cerca da estratexia nietzcheana para chegar ao superhome, aquí a supermuller. E non queremos dicir máis nada sobre o remate precisamente para non condicionar a toma de decisións lectora. De non ser así, de non estar aí para que cada lector ou lectora tire a súa propia conclusión posibelmente a novela estaría dirixida a un lectorado LIX, mais non é así, diríxese a un lectorado adulto.
Para alén dos moitos debates que esta lectura pode suscitar na aula ( de verdade pagou a pena?,non se podía facer de maneira menos traumática ese autoñecmento?, é esa a supermuller agardada? Sorpréndanse) antes de rematar, no referente á lingua cabe falar de uso de castelanismos (joder, este está moi á moda e non é máis que un hiperrrealismo máis, ou coño) ademais da inestabilidade no uso de te e che.
ASDO.: Xosé M. Eyré