A FICCIÓN E A CRÚA REALIDADE
Título: Lisa deitada
Autor: Xesús Constela
Editorial: Edicións Embora
Non. Non é cousa de a ver quen escribe máis páxinas, por moito que algúns autores se empeñen; e por moito que a algúns lectores e lectoras lles guste o peso do libro nas mans.Non. Para escribir unha boa novela non se necesitan moitas páxinas, necesítase moito oficio, ou, o que vén sendo o mesmo, talento, moito talento. Así o reivindica Xesús Constela, un autor que nunca deixa indiferente con aquilo que escribe. Neste caso, unha novela de 104 páxinas, que nos resistimos a catalogar como novela breve, porque nin son poucos os protagonistas nin a liña tramática é única (polo menos no comezo) nesta Lisa deitada.
A primeira vista, o título non é demasiado atraente, mais si moi claro en canto á actitude de Lisa, unha das personaxes principais da novela, un novela, por outra banda, bastante coral. Unha actitude como de “ a velas vir”, mais que é falsa, porque ela sempre tivo claro o que quería e esa actitude de vivir deitada resume moi ben o que para ela chega a ser a mellor maneira de vivir: consumindo telenovelas sen cesar e chupando televisión sen importar moito o que poñan, sempre deitada no sofá, embobada pola sucesión de imaxes que aparecen no seu descomunal televisor. Certamente, con esta filosofía de vida, non é de estrañar que remate cunha obesidade mórbida, pois non se move nada. E hai, detrás desta personaxe, unha evidente constatación e crítica dunha sociedade que consome ficción (o que aparece no televisor non o podemos catalogar como realidade, senón como ficción, e máis se son telenovelas) sen mesura, que parece que o seu obxectivo vital e non pasar un día sen a súa dose de ficción, canto máis grande mellor. A estas alturas é tema xa tratado por outros autores, pero tampouco demasiado, non se vaia pensar, nas nosas letras é imposíbel non lembrar a Suso de Toro e a súa Sombra cazadora. Por iso está ben que de cando en vez se nos lembre.
Porén, esta ficción que consome Lisa non é a única que aparece na novela. Nin moito menos. Nin sequera no caso de Lisa, a quen a súa nai mortificaba constantemente coa lenda de Xenoveva de Brabante, para que Elisenda (Lisa) chegue algún día a ser unha auténtica señorita, pois a nai tiña uns conceptos sociais bastante anticuados ( e na altura ficticios). E o pai tamén a mortifica, neste caso con poesía, unha poesía que a pobre rapaza non está en condicións de entender. Ao lado destas dúas ficcións hai outra, a lenda dos catro ríos chineses ( o seu nacemento e os catro dragóns) que lles contan aos dous rapaces ( unha nena e un neno), e que neste caso non é nociva porque ten a misión de acercar aos cativos á cultura do seu país de orixe. Trátase dunha ficción positiva, o contrario que a de Lisa, que só lle serve para ver pasar a vida como espectadora, máis nada.
Mais dixemos que a novela, no inicio, non ten unha única liña tramática. Ademais da historia de Lisa, que se nos vai contando desde que é cativa, e a dos chineses, está aínda a dos dous policías (unha muller e un home) que investigan o incendio que houbo no piso que habita Lisa. E tampouco hai que esquecer a dos veciños (veciñas, sobre todo) que axudan a Lisa. Todas estas liñas, como é de agardar confluirán finalmente e convertiranse nunha soa. Nisto, cómpre sinalar que o autor mestura as diferentes liñas tramáticas nun único discurso, choutando dunha noutra sen pausa ou separación entre elas. E esta estratexia acáelle moi ben. Outr@s recorrerían ao capítulo breve e independente, e igual non lles resultaba mal, porén esta estratexia de Xesús Constela é máis ousada, máis atrevida, e literariamente tíralle moito proveito, porque esta pequena novela é desas que non queres deixar de ler, que non queres pausar porque xa tes dentro o formigo que o autor che foi inoculando co seu discurso.
E, no título destas liñas, falamos tamén da crúa realidade. Porque fronte a esas ficcións está a realidade de Lisa, obesa mórbida pola chaladura das telenovelas. E non diremos máis nada da personalidade de Lisa, complexa, mais que é mellor que o lector ou lectora descubra por si mesm@. Sen dúbida é unha crúa realidade que Lisa fomenta, que Lisa padece, coa vida reducida á ficción telenovelesca. Como tamén é crúa a realidade que viven os chineses; un matrimonio con dous fillos que viven nun cuarto cunha cama e un colchón no chan, case sen ventilación, traballando para o dono duns negocios de sol a sol, en condicións pouco salubres e lindantes co escravismo máis cruel.
Xa a Alonso Quijano lle fixo mal a ficción. Porque a ficción, en exceso e sen control, non deixa de ser un alienante máis, e nese caso é nociva, moi nociva. Velaí a diferenza entre a ficción no caso de Lisa e a ficción no caso dos chineses, que é empregada para manter un vínculo cultural. E isto, por moito que pareza que volvemos falar outra vez da ficción, tamén é a crúa realidade. A crúa realidade de cant@s prefiren vivir nun mundo de ficción, como espectadores e mesmo entusiastas animadores/animadoras, antes que sequera botar unha ollada á realidade que os circunda. O cal ten mesmo unha visión política, se se quere, que queremos, porque estamos fartos de ver como se nos vende desde o poder unha Galiza ideal qu enada ten que ver coa realidade, a crúa realidade.
E, se lles apetece, tamén a poden ler como unha novela policial.
Máis non se pode pedir.
ASDO.: Xosé M. Eyré