VIDA, CRUEZA, MISERIA, FRANQISMO:TRAXEDIA
Título: Coa man esquerda
Autor: Xabier Quiroga
Editorial: Xerais
A escrita de Xabier Quiroga é fondamente aditiva, non só porque é un autor experiente en estruturar e manexar os enredos. Hai outro segredo: a lingua, mais permítanme que non siga agora este fío, tempo teremos de volver a el.
Antes faise necesario aclarar un asunto. Como quen le esta Ferradura sabe, hai tempo que me decidín a diferenciar entre novela e romance, para seguir a corrente crítica da lusofonía en lugar da españolista. É común pensar que a paxinación distingue unha do outro. Por riba das 200 páxinas xa se pode falar de romance. Pois ben, non é este o único criterio. Seguindo a Marcelo Spalding a novela narra a historia dunha personaxe, mentres o romance é a historia dun asunto. E esta nova entrega de Xabier Quiroga vén coma mel nas filloas para exemplificar esta segunda diferenza. Fíxense que nin chega ás 200 páxinas, mais temos que falar de romance e non de novela
En Coa man esquerda bótase man do clásico escrito atopado, neste caso son un mangado de follas que chegan ás mans dun escritor, que é o que lle dá forma ao que a seguir imos ler. E o que imos ler son escritos feitos por un dos protagonistas, o neno, cando antes de morrer quere que se saiba toda a verdade dun asunto absolutamente tráxico acontecido na casa por detrás de tras da devesa. Un lugar apartado e de acceso complicado. Nesa casa vive un matrimonio, co seu fillo (o neno) e a súa filla (moza casadeira que entra a servir na casa grande da aldea) e o avó e unha misteriosa muller que non sae da agochada burata que hai fóra da casa. Ela será quen lle ensine a escribir ao neno, mentres el lle ensina ela palabras novas que descoñece. Será ela, e non na escola, porque el escribe coa man xerga, é manecho e iso na escola é un pecado imperdoábel, ben se sabe.
Cómpre dicir que esta é unha historia dura. Na casa de detrás de tras da devesa vívese nunha absoluta miseria, nun tempo (o franquismo) onde a miseria moral tamén é inmensa. Non estrañe que o pai sexa un home rudo, acorde coa xeografía agreste, e incluso a nai non dubida en soltarlle ao neno os moquetes que fagan falta e con toda a contundencia posíbel. Á parte da irmá, o avó (pá vello) é a única persoa que sabe algo de delicadeza no trato.
Que o escritor, ao darlle forma definitiva ao texto, non sexa invasivo ten unha gran importancia. Non só porque reflicte de marabilla o carácter oral de quen é a única cousa que escribe senón porque confire á lectura desta traxedia unha axilidade ben grande. Traxedia. Porque nun enredo con estas personaxes (ás que hai que engadir o señor da casa grande da aldea, cacique e pederasta) mais a sombra dos escapaos , a misteriosa muller da burata e os garda civís (paxaros azui) o máis propio é que todo remate nunha traxedia. Unha traxedia tan ben contada que terá un remate climático e sorpresivo. Durante a lectura hai moito tempo para reflexionar na crueza da vida destas xentes e deste tempo, o cal reforza o carácter humanístico da trama. Non vou ser eu quen lles desvele o remate a que se chega despois dunha estrutura elaborada con precisión cirúrxica.
E agora é tempo de volver sobre o inicio desta crónica libresca. Á lingua. Lectoras e lectores fieis á narrativa de Xabier Quiroga non se estrañarán do vocabulario que o autor emprega nos seus títulos. O localismo dalgunhas palabras só se manterá como tal até que se bote man do Dicionario de dicionarios. É un vocabulario que, con tanta magnitude, só lle lembro en Atuado na braña. A súa é esa lingua que agradecemos como auga fresca @s que xa imos ben fartos do léxico plano dos best-sellers e discursos policiais ou detectivesco que queren pasar por xénero negro. Tal é así que cando rematamos a lectura damos as grazas porque aínda haxa alguén capaz de manexar ese rexistro tan apegado á terra- enxebre, que se diría polos mediados do século pasado. E inevitablemente quédanos na cabeza unha punxente necesidade: queremos máis.
ASDO.: Xosé M. Eyré
(membro da Asociación Galega da Crítica)