BOA NOVELA NEGRA
Título: O cervo e a sombra
Autor: Diego Ameixeiras
Editorial: Xerais
Despois de tanto barullo mediático onde se presentan novelas policiais ou detectivescas como se foran novelas negras, e despois de tanto tempo desmentindo esas mañas, ter diante dos ollos unha boa novela negra, unha novela negra que responde perfectamente á definición do xénero narrativo negro, non só resulta unha satisfacción ben grande, senón que un queda reconfortado. Despois de todo ese barullo, unha cousa fica diáfana: a novela negra ten mellor aceptación entre lectoras e lectores, ten máis prestixio entre o “público” (segundo a etiqueta consumista) e iso está afectando aos discursos que en realidade son auténticas novelas negras, máis alá da “hibridación xenérica” e mesmo dunha tipoloxía xenérica confusa, que tende a identificar ambos xéneros.
Ao autor, Diego Ameixeiras, as atmosferas abafantes e complexas que caracterizan o submundo da sociedade ourensá, como ben ten demostrado o seu corpus narrativo, non lle son novas. Se ben Horacio Dopico, o seu protagonista máis querido se vía mergullado en enredos tisnados de negro, como fío condutor, nesta caso Ameixeiras prescinde del, non o precisa a el nin aos seus diálogos acedos, chispeantes e propios do antiheroe clásico estilo Dashiell Hammett ou Raymond Chandler. Para nada, nesta ocasión bota man dunha personaxe que deixou de drogarse, axuda a unha mestra anciá e colabora cun cura na repartición de alimentos aos máis necesitados, el é o fío condutor do enredo. Unha personaxe atrapada, pois aínda que el non se droga xa, si se verá na necesidade de “trapichear” a baixa escala como método de supervivencia, para poder vivir. A súa vida liberada da droga contrasta coa doutros que aínda seguen no vicio. Contrasta dunha maneira sintagmática, máis tamén paradigmática porque eses amigos aínda viciados lembran o que el, Mateo, foi antes. E, sobre todo, o plano paradigmático verase catapultado cando entra no enredo Irene, porque cando Irene volve á vida de Mateo tamén volve unha historia de amor que puido ser marabillosa e rematou mal. Iso e a posibilidade de retomar aquela velle relación. Porén, do enredo en si, non quero contar moito máis.
O primeiro que salienta é a construción da personaxes, tanto Mateo, como Irene, como o cura e o resto da galería, saben a autenticidade. Novela ambientada en Ourense, a configuración das personaxes está, polo tanto moi coidada, ao servizo dun realismo que respira verismo en todos os seus aspectos. Este extremo coidado narratatorial, para o crítico resulta doadamente perceptíbel, porén pode ficar desapercibido para quen le, pois Diego Ameixeiras segue a súa máxima de narrar con axilidade e eficiencia. Porén, unha lectura demorada revela un coidadísimo uso da adxectivación e da atribución, que dan a entender que estamos diante dun discurso moi traballado.
En canto á perspectiva desde a que se narra o enredo cabe mencionar unha poisición de neutralidade, aínda que se conte en primeira persoa, de xeito que as arestas, as fendeduras, as sombras, da vida de Mateo fican ao descuberto con naturalidade. Mateo segue a ser un “perdedor”, unha personaxe que a vida golpeou con dureza, e aínda que conseguiu saír do vicio, continúa sendo alguén que sobrevive na procura de esperanza, dunha esperanza que o confirme como sobrevivinte. Irene ten un rol moi importante nisto, porque representa a posibilidade de retomar unha relación amorosa fracasada e reorientala para que constitúa un proxecto de futuro diferente. Eulalia, a profesora xubilada a quen axuda realizando labores domésticas, é outra das súas áncoras, exactamente igual que o cura co que colabora. Tres áncoras que van ver modificado o seu status, cousa que, evidentemente, afectará a vida de Mateo.
Volvamos coa posición de neutralidade antes mentada. Tendo en conta que a novela se conta en primeira persoa, é todo un logro a ter moi en conta porque sempre cabe a posibilidade de “identificación” (en maior ou menor grao) coa figura central, neste caso, insistimos no coidado de que sexa un enredo realista, a novela é como unha fiestra desde a que se ve a vida das personaxes. Loxicamente, desta maneira e prescindindo dunha personaxe con moitos antecedentes como é Horacio Dopico, o realismo do submundo en que se moven as personaxes reloce moito máis. E é desde ese realismo sen paraugas desde onde quen le empatiza fortemente coa galería de vidas truncadas que compoñen o discurso, a fin de contas tamén quen le é unha persoa na que as asperezas e infortunios e sombras vitais tamén se teñen manifestado. Máis realismo engadido. Nótese, porén, que todo este realismo está ao servizo dunha novela negra, dun enredo localizábel no submundo (neste caso da drogodependencia) que comparte espazo vital con quen le ou anda polas rúas de Ourense…e pasa ao seu carón sen que este se decate. Visto deste xeito, a novela e o autor, son testemuñas dunha realidade que está aí diante dos nosos apresurados ollos cegos.
Para rematar, e porque o inicio da narración adoita marcar moito o interese con que vai ser lida, reprodúzolles o comezo: “Os derradeiros días da miña vida árdenme baixo as pálpebras”. Quen non se sente atraído por este empece?
ASDO.: Xosé M. Eyré