Título: Album da cuarta dimensión
Autor: Carlos Lema
Editorial: Chan da Pólvora
Esta non vai ser unha crítica ao uso, como as que veño facendo, aínda que ultimamente non sigo unha estratexia definida cando se trata de poesía.
Así que, en realidade, esta é a crónica dunha lectura.
HOMENAXE CASA´
O poemario comeza con oito poemas escritos como homenaxe a Marta e Berta Paula González de Lema Malvar, e un a Xosé Monteagudo, a Xan Atanes (in memoriam), a Inma Otero e a Susana Roca (in memoriam). Desde o meu punto de vista é moi significativo que Carlos Lema sitúe precisamente no inicio estes poemas. Moitas veces van no remate, ou ciscados polo poemario, mais aquí están no inicio. E estes poemas teñen que ver co mundo dos afectos, dos afectos fondos, esa certidume. Certidume, palabra, concepto que vai ser moi importante no poemario, moito máis se vai ligada aos afectos, outra palabra importante, vital, porque a certidume dos afectos é o máis importante a que podemos aspirar nesta vida. E precisamente sobre o estado en que a vida nos deixou despois de tantos anos de vida/loita, vaise poetar neste libro de poesía madura, de poesía da madurez.
É a casa, o útero, o lugar de saída, o amparo nas adversidades e inclemencias, o refuxio, a seguranza, o descanso, a intimidade, mais tamén
A casa vira inútil ,
inzada de feblezas,
incomprendida pola intelixencia (9)
tamén a casa é lugar que produce ou no que se produce o desasosego íntimo. E ímonos introducindo no clima que predominará no poemario.
Mais volvamos á casa, que xa aparece no primeiro poema e recunca despois porque é un concepto clave ao longo do poemario. Aínda que desasosegue, que enlode o ánimo, que vexamos como lugar onde repousan refugallos de pasado ou
resquicios do inútil (10)
as vedrañas deturpacións do vivido (15)
aqueles corpúsculos
dun nada vivente (17)
A casa tamén é lugar onde se reflicte a descomposición, sinal e testemuño do paso to tempo. Importante isto, porque nos sitúa outra volta: se o útero, o amparo nas adversidades e inclemencias, o refuxio, a seguranza…está así…de que maneira poderá senirse a voz poética? Hai que ler o poemario desde este punto de partida, un poemario que nestes poemas en homenaxe deixa algúns dos mellores textos do libro, ou máis sentidos. Sentidos. Deteñámonos tamén nesta palabra, importante, o sentir, o sentimento, iso que nos move e move o mundo. Porque o que imos ler despois abala entre a reflexión e o sentimento, fusinándoos na cuarta dimensión.
A cuarta dimensión: o poema.
A cuarta dimensión: o poema, a casa da palabra
A cuarta dimensión: o poema, a casa da palabra, o resultado do tempo.
O resultado do tempo. Velaí o tempo mensurábel, Chronos. Velaí o tempo como eternidade, Aión. Velaí o tempo como ocasión, Kairós
Esta é a cuarta dimensión. O poema. A palabra.
Esta é unha primeira conxectura, mais incompleta. De momento dixarémolo aí, despois contianurémola, porque, claro, quen non se preguntas cales son as outras tres dimensións? Posibilidades hai como herba nun prado.
ÁLBUM do ÁLBUM DA CUARTA DIMENSIÓN
Se o poemario é un “álbum”, ese conxunto de poemas estruturado en tres partes (da primeira vimos de escribir), a nosa lectura tamén a concebimos como outro “álbum”, neste caso un “álbum” que contén aqueles versos, aquelas ideas, aquelas estrofas que nos mereceron destaque e fiarán a nosa lectura.
Ese monstro
chamado artista (30)
Velaí os dous prieiros versos do álbum, a certificar que o poemario non se pode ler sen ter en conta A montuosidade moderna, o último traballo da Carlos Lema e onde se chega á conclusión aquí explicitada, onde @ artista/creador(ra) é considerado como monstro debido á capacidade para alterar/modificar a percepción do real, do mundo. Non se perda de vista isto, mais non se esqueza que estamos na cuarta dimensión. A poesía.
as historias inacabadas
ou experiecias
táctiles da memoria (33)
Seguimos na casa, sempre teremos esa sensación de poemario construído no medio da decadencia (que o paso do tempo fai inexorábel).
Alto. Un momento. Poesía. Decadencia. Como para deternos un chisco e meditar. Un aviso?
onde se escenifican as “historias inacabas”. Historias, o pasado materializado (na decadencia) é un mundo de historias. (Na decadencia), o que queda, o que aínda sobrevive, esas “experiencias táctiles da MEMORIA”. Salientamos a palabra memoria, explicitamente é a primeira vez que aparece, mais estará presente ao longo de todo o poemario
Nada desiste do vivido (35)
porque é imposíbel. É imposíbel entender o ser humano se non ten memoria. Sexa esta un proceso interno afectivo-reflexivo propio, ou veña desencadeada pola contemplación (da decadencia) do externo.
O mito do abismo (36)
Á voz poética, nestas condicións, parece que lle é propia ou natural sentirse perdida. O sentimento de perda, de confusión, de non saber ou non ter seguranza de que camiño tomar. E esa sensación parécese á do “mito do abismo” porque non deixa de producir medo, temor. A vida é un constante fluír, e non sempre estamos preparados para saber que vén a continuación igual ca no abismo non albiscamos o fondo. Porén, non esquezamos, é un “mito”
A difícil iluminación do apagado,
do que arde sen luz mais alumea (36)
porque en realidade sempre temos aí o testemuño, a memoria materializada no que queda, iso “que arde sen luz mais alumea”
A cousa concreta dun apalparse sen voz (37)
e no que nos recoñecemos ou recoñecemos parte do noso pasado, parte de nós, parte de nós que apela ao recoñecemento táctil, esoutra maneira de recoñer sen ter que mirar, sen ter que oír, porque
¿Como se aprende a mirar
se o íntimo inunda sempre
as acuosas cristaleiras do mundo? (40)
nunca estamos libres da emoción. Igual que non podemos entendernos sen memoria, tampouco podemos imaxinarnos desprivistos de emoción. Emoción, esa resposta (ás veces mediata e pouco reflexiva) ao mundo de fóra. Mais é precisamente esa mesma emoción a que cega a nosa visión, as bágoas non deixan ver con clareza.
O peomario imos vendo que camiña entre a reflexión e a emoción, emparelladas, de mans dadas. Iso confírmanolo a seguinte estrofa
Esclarecer o mundo, desdebuxalo
con palabras, incita a unha especie
de tortura da alma, un excitante
tumulto violento, a rebelión
dos pobres espíritos, a derradeira
mostra de orixinalidade (41)
na que aparecen conceptos de absoluto interese. A saber. “Esclarecer o mundo”, misión tanto do poeta como do filósofo como de calquera persoa de a pé. Mais aquí “as palabras desdebuxan ese mundo”. É vella xa, sen saírmos da poesía contemporánea (porque se pode facer en moitísima amplitude), a idea da imposibilidade da palabra para transmitir, pois entre as súas limitacións e o amplo espectro de sentimentalidade (ou reflevidade) que o mundo provoca…non se pode facer raro que a voz poética sinta a situación como unha “tortura”. (Tamén paga a pena deternos un chisco, iso non é nada novo, mais, que lembremos, é a primeira vez quea palabra tortura sae á escena deste teatro-monólogo-corrente conciencia). É unha situación violenta que vén dada pola rebelión “dos pobres espíritos”. A mesma realidade que, aínda que deformada polo paso do tempo, teima en estar aí, teima en impoñernos a súa persencia e a súa historia, “a derradeira mostra de orixinalidade”. Raro que alguén a estas alturas fale de orixinalidade. Mais é certo, o paso do tempo produce efectos distintos en cousas/materia igual ou semellante, materia igual ou semellante que se nega a desaparecer, que resiste.
As horas non existen, frústrase o pasado.
Non hai follas chocas, o pulso xa non arrinca a vida (43)
Volvemos. É un dicir. A voz poética e ese sentimento de perda no tempo, de desorientación, de confusión, de desasosego.
o límite da finitude obtusa da razón (46)
Tanto desde a óptica sentimental como desde a óptica racional. Un mundo racional que se ve insuficiente para explicar a situación porque a razón ten finitude. Importante. A razón non é unha posibilidade infinita. E volvemos ao poema, á poesía. Porqeu quizá a poesía é a única posibilidade
a busca íntima dun the end ( 46)
de atoparmos un fial, un remate, porque sentimos a necesidade moi adentro de deixar cousas atrás, finalizadas, e proseguir o camiño. O camiño
Cando procuras iridiscencias, ou lapas
para dar luz ao horizonte, asubías
coas mans nos petos
a última canción triste (48)
no que procuremos avanzar. Alto. Outro concepto importante. Avanzar. A voz poética rebélase. Sexa como for, avanzar é imprescindíbel ou tamén nós seremos fantasmas, espíritos, no cadro escénico.
Monstros e guerreiros debrúzanse
nunha selva inicua ocultando
os ladridos podres do tempo (53)
Monstros e guerreiros. Xa sabemos quen son os monstros. De aí partimos. Agora eses monstros asimílanse aos “guerreiros” nesta loita contra o tempo, contra “os ladridos podres do tempo”. Xa mentamos a rebelión, é iportante agora este concepto de “guerra”, porque tampouco é moi común.
Non buscamos incluír o inaudito
na absurda substancia das conversas (55)
Necsidade de atopar un remate ás cousas. Rebelión. Guerra. Avanzar. O inaudito. O que realmente é novo. A absurda substancia das conversas que precisamente negan todo o anterior, que se repoducen na súa inutilidade, na súa esterilidade.
(…) Inhabil para apagar
as eivas todas da vida queimadas nun incendio (56)
Necesidade atopar un remate as cousas, mais consciente da súa imposibilidade. E o desasosego, outra volta o desosego.
respondía inesperadamente
mediante estratexias de estilo (57).
Non deixa de ser curioso, o monstro, o creador, a el, poco lle serven as estratexias de estilo, as estratexias formais. Porén, esoutro monstro, o tempo, si se manifesta mediante estratexias de estilo, a erosión nunca repite dous resultados idénticos malia ser sempre erosión.
A desesperación do artista perante
a grandeza das ruínas antigas.
A notación musical de caricias e lamentos (59)
Deica agora chameille desasosego. A voz poética vai máis adiante, e di “desesperación” e recoñece a grandeza das cousas que resistiron a erosión. Aparece un elemento fundamental, a música, como plataforma desde a que recoñecer tanto as cousas positivas como as negativas
(…) A comunidade é a coartada
de quen cobre miserias con lamentacións .
Liberdade do suxeito, non liberdade das nacións. (61)
Se alguén pensaba que a voz poética se expresaba nun lirismo limitador, velaí ten a resposta no lirismo combatente, no eu que non é quen de disociarse da política, porque, queirámolo ou non, todos somos seres políticos e debemos ser conscientes
Abandonei hai tempo a idea dunha vida sen tormentas (63)
porque que non podemos fuxir, eludir a batalla é unha irresponsabilidade ademais dun xeito bastante trapalleiro, infantil e estúpido de mentirnos a nós mesmos
E, nesta loita
As palabras proceden
da infancia, non teñen
articulación (…)
Ben, rematou o “Album da cuarta dimensión” como a segunda parte deste poemario co mesmo título. É hora de recapitular, de concluír. Vexamos.
-A casa, referente imprescindíbel, o amparo contra as adversidades e inclemencias, o fogar, tamén o lugar onde se contempla o paso to tempo
-que pon a proba a memoria e nos produce desasosego pois somos incapaces de evitar o berro silencioso do seu testemuño, igual que nos sentimos incapaces de continuar a(s) historia(s) que a súa presencia nos conta
-e de aí esa sensación de “abismo”, ese temor a non ver fondo, o final. Teño a impresión de que máis que “abismo” é un labirinto, tampoco vemos o final non hai ·”the end”, mais si as marxes que nos rodean, a memoria
-unha memoria que provoca en nós emocións. Mais as emocións cégannos máis que nos axudan na necesidade de esclarecer o mundo, na necesidade de sabermos que superficie pisamos,
-evidentemente, nestas, o desasoesgo que sentimos, que experimentamos, resulta tan lóxico como a inutilidade da razón para nos auxiliar. Punto.
-A conclusión, a única verdade se cadra, é a necesidade da rebelión e ter presente que non se trata dunha batalla/guerra que poidamos gañar mediante estratexias de estilo, só con formalidades. Porque vivir é un compromiso, tamén político, mais é un compromiso que comeza con nós mesmos, por nós mesmos
Volvamos á cuarta dimensión. A palabra. O poema. Lembran? Estamos en condicións de engadir A MEMORIA. A Kronos, Aión e Kairós …fica por engadir Titánide, a deusda da memoria, e que como tal comprende o pasado ( a onde estende), o presente (desde onde se exercita) e é onde se inicia o futuro.
Mais é un volover relativo, porque todavía queda
O INAUDITO, O SECRETO
Iso que descoñecemos, porque o noso coñecemento é finito, vén determinado pola xeografía, polo tempo, pola clase social e por máis varábeis entre as que entran as políticas e as características propias de cada persoa á hora de conformar o mundo de coñecementos que lles é propio, e con el o mundo do inaudito, é dicir, o descoñecido, o que nos permanece secreto.
E se pensan que entre ·”inaudito” e ·”secreto” se establece algún tipo de tautoloxía porque sempre o inaudito antes nos foi segredo, descoñecido…pois van errados.
Non é unha parte do poemario longa, extensa. E comeza apelando aos “soños”e “esperanzas”
e aquel mozo que agardaba pola lúa
ou a canícula dos cínicos (69)
Soños e esperanza. Onde queda a razón? Se cadra a razón vén despois, de momento achámonos nos desencadeantes.
Que poden estar/vivir precisamente na casa aínda que esta se vexa comesta, inundada, modificada pola natureza imparábel
Non hai nada presente, só o ecoar lento
ou líquidos sons de espectros (71)
Sempre existe a posibilidade de que o pasado nos fale a través do máis inaudito, inaudito por inagardado, logo veremos o significado real desta palabra.
Deterse dentro
mentres alguén quere pintar o ceo
coma se colorease un ruído
unido á percepción táctil
da parede de cal,
coma naquel instante morto
de cando o día iniciado.
(…)
Alguén debe pensar nun coloso
esnaquizado polo vento. (73)
Nova referencia ás artes. A sinestesia como posibilidade. E non esquezamos que, esteamos onde esteamos, sempre estamos pola permanente erosión do tempo, porque é imparábel, na “casa” ou fóra. Este panorama, evidentemente produce unha alianza, unha sinerxia entre “sentimentos” e “memoria”
Volvemos á potencia do inútil (75)
porque en realidade iso é algo dalgunha maneira agardábel e o que importa é precisamente o inagardado, o inaudito, que pode chegar a nós por calquera vía,
Non hai escolas para aprender a materializarse (77)
Mais chegue por onde chegar esa conclusión “inaudita” ou inagardada, existe unha condición indispensábel:
Nunca se fale dela. (77)
Velaí o verdadeiro siginificado de “inaudito”. O inaudito é inaudito porque nunca se falou, e polo tanto nunca se puido oír, e polo tanto é in-audito.
Volvemos ás fronteiras da palabra, a dificultade para que a palabra transmita, algo ben característico da poesía actual. Que tamén un problema filosófico, o problema da maneira en que coñecemos o mundo, porque aínda que estea sempre aí a posibilidade de acceder ao inagardado, todo o resto que coñecemos asenta no pasado, nas reliquias, nas ruínas, na erosión porque todo coñecemento ao desprenderse doutro erosiónao. Somos fillos da erosión, en canto ao coñecemento se refire.
Eis un poemario actual a reflectir unha das problemáticas máis fondas, persistentes e decisivas da poesía, da filosofía e da vida de calquera: a maneira de coñecermos o mundo desde o que ficou del. Un poemario emotivo (non podemos nin debemos ficar “neutros” á vista do que o pasado nos deixou, nin tampouco deixarnos posuír polo espello deformante da melancolía extrema, que ben se nos advertiu) e reflexivo (desde o que nos deixa interpretar a inscrición na materia, nos restos da materia), audaz na forma de presentar esa aliaxe nada sinxela de transmitir aínda que pareza que sempre se fixo así, que esa é a materia da poesía.
A poesía. Neste caso, o lugar de encontro dos tempos, do desasosego, da reflexión e tamén da esperanza inaudita. In-audita. Non digades nada, mais actuade…
………………………………………………………………
Velaquí un dos poemas máis do meu agrado (para IAP)
GUINNEVERE
A Susana Roca, in memoriam
Aquí, nos últimos,
nas raíces opacas da miseria,
onde os altos sensos do costume
esquecen as lápidas perdidas
as inscricións
violetas das tumbas levantadas
detrás dos ollos dos viventes
Mentres contemplas como
se esmiúza o rosario das mentes
señora, coma ti
en burbullas de cristal intonso,
inútiles trastornos da beleza caída
en catacumbas onde as voces
se perciben como figuras
lumínicas soidades
reverberacións duns astros
idos duran sen momentos
Mentres encirras testamentarías
que desoen as delicias da sombra
señora, coma ti
en miniaturas de cabelo mourazulado
recollido das feridas do tempo,
extasiada nas lambidas auscultacións
de cenobio s ateigados
con orantes percutidos
onde penetran sons sen densidade, aletargadas
rás azuis, ondas na tona apagada da auga.
Mentres na escuridade branda
debuxas misterios esgotados
señora, coma ti
en fragas sónicas con arames de herba
a facerlles a roza da santidade,
ti deitada na tatuaxe invisible do ser
alí no material pousado
a carón da gran serpe verde
que se estrica desde o aniversario cero
ata os anos definitivos do que non tarda
Mentres palpas coa lingua alucinacións
lexibles nos azulexos da alma
amiga, coma ti