crítica de TANTOS ANOS DE SILENCIO, de Francisco Castro, en Galaxia.

NA BATALLA POLA DIGNIDADE E A UTOPÍA

Título: Tantos anos de silencio

Autor: Francisco Castro

Editorial: Galaxia

Desde hai bastantes anos é frecuente oír/ler iso de “outra novela da Guerra Civil”, dito en ton despectivo, coma se as inxustizas se repararan a golpe de número de novelas.

                     Desde hai bastantes anos é frecuente oír/ler “perderon a Guerra e agora queren gañala escribindo novelas e máis novelas”. E non. Non se trata de gañar o que se perdeu. A Guerra Civil froito do Golpe de Estado Franquista perdeuse e despois viñeron 40 anos de ignominia. Iso ninguén o vai cambiar. Porén, por moitas novelas que se escriban nunca serán suficientes para restituírlles a dignidade roubada aos que loitaron pola República, réxime legal e lexitimamente establecido daquelas. A dignidade. Porque loitaron polo  único goberno lexítimo. E deron a vida, moitos e moitas, na fronte de batalla. E outros moitos e moitas foron axustizados, asasinados sen máis xustificación que a do tiro fácil, a da revancha política ou social ou cultural. Polas noites ou de madrugada. Nas gabias, nos muros, nas cunetas, de calquera maneira. E moitísimos ou moitísmas máis aínda tiveron que vivir coa cabeza gacha, os ollos cegos, as orellas pechadas e a boca muda, aturando montes e moreas de insultos, de confiscacións de bens, de ultraxes, de cabezas rapadas (as mulleres) e moitas cousas máis que nin eu vou poder lembrar agora, nin tempo temos para facelo nin este é o lugar máis axeitado.

                     Pois si. Esta de Francisco Castro é unha nova novela sobre a Guerra Civil. E nunca serán escritas abondas vista a magnitude de maldade que esta espertou e que os cidadáns tiveron que sufrir durante a ditadura franquista. Nunca serán abondas. Ninguén pode dicir, con cada novo título dedicado a esta temática, que xa leu abondo e que xa sabe sobradamente como sucederon as cousas. Porque non. Non o sabe sobradamente nin quen lera todas as novelas a ela dedicadas. Porque o espanto, o abraio, nunca deixarán de sorprendernos, de deixarnos atónitos. E, o peor, a realidade seguro que foi moito peor e moitísimas veces anónima, agachada, que non se soubera nada…

                     Da trama só vou dicir que todo comeza cando a Asociación pola Memoria Histórica atopa, nun pazo, unha fosa común con restos de varias persoas e outro enterramento próximo  cunha moza cun libro entre as mans. A partir de aí comeza a revisión duns feitos acontecidos no pazo a raíz do estourido do levantamento fascista. A partir de aí desenvólvese unha novela que está escrita na loita pola dignidade que nunca debe esquecer o ser humano, porque se é humano é precisamente por ter memoria histórica e sobre todo memoria histórica do horror. Quizá haxa quen diga que as personaxes están un chisco idealizadas, que podían ter máis “arestas” e así mesmo daría para unha novela con máis fondo. Quizá. Non o nego, mais agradezo ao autor, Francisco Castro, a aposta decidida pola utopía. Pola utopía positiva (porque tamén hai utopías negativas, véxase o fascismo hitleriano), pola utopía que consiste en cre que se pode cambiar o mundo a mellor, e que ese cambio a mellor vai vir da man da cultura. Agradézoo, porque nestes tempos que corren (máis que pragmáticos, anti-utópicos, negacionistas) é moi necesaria xente que aínda crea na utopía, na utopía e en que a cultura é a chave para mudar as cousas no mundo. E, dentro desa cultura, moi especialmente a poesía. O eloxio do poeta que se realiza na novela é para non deixar pasar sen comentario. Máis idealización? É certo que un bo poeta ( ou un bo escritor) pode ser unha mala persoa, mais a experiencia propia dime que gañan os que son boas persoas. Boas persoas que ademais realizan unha aposta pola beleza, pola beleza escrita con palabras.

                     Si, na novela hai un poeta, Ramón Gándara, e un poemario de amor, inédito porque os fascitas mataran a Ánxel Casal, que o ía editar. E o amor é outra das palabras clave, porque a novela de Francisco Castro tamén é unha novela de amor. De amor filantrópico, de amor utópico, de amor paternal, de amor pola humanidade e de amor entre unha moza e un mozo. E tamén de odio. Porque o levantamento fascista “lexitimou” o odio e, no seu nome, podía cometerse calquera atrocidade que, sendo vítimas os inimigos do réxime, todo valía.

                     Lembremos agora que o pazo en cuestión se constituíu na antesala do campo de concentración de San Simón. San Simón, onde o cura xuntaba os presos para verterlles palabras de odio desde o púlpito, dicíndolles que o mellor que podían facer (por España) era morrer…

                     Porén, non nos vaiamos do fío. Diciamos que esta era unha novela na loita pola dignidade. Na loita pola dignidade como persoas, como pobo, como vítimas, como inimigos do fascismo. E unha novela reivindicadora da utopía. Mais tamén é unha novela na loita pola dignidade da muller como persoa. Pois a protagonista central é vítima de malos tratos, é vítima do machismo, e nin as ordes de afastamento logran evitar que esa “besta” que tivo por marido se achegue a ela. É esta outra loita que non convén esquecer, e que tamén enriquece unha novela que logra atrapar ao lector. Pouco a pouco ( o fragmentarismo e a brevidade son dúas caracteríticas formais) o lector vai ficando enredado na tea argumental de xeito que lle tarda en chegar a conclusión, o remate, a solución. Nisto, a novela resulta realmente consistente.

                     O peor da novela é que precisaba dunha revisión máis concentrada, que evitara castelanismos como “tododiós”, “coño”, “bendicen”, enderece” ou outras deformacións como “maratóns” en lugar (imaxinamos) de “moratóns”…

                     Que será de nós o día en que ninguén crea nas utopías? Que será da humanidade o día en que a dignidade non sexa máis que unha palabra no dicionario?

                     Pois para iso, para recuperar a fe nas utopías, para recuperar a fe na dignidade humana, lean esta novela, por exemplo.

ASDO.: Xosé M. Eyré